ΑΧΡΟΝΟΛΟΓΗΤΟ ΣΦΑΚΙΑΝΟ ΕΓΓΡΑΦΟ 2

ΓΙΑΝΝΑ ΠΑΤΡΟΥΔΑΚΗ - ΑΝΤΡΕΑΣ ΧΑΤΖΗΠΟΛΑΚΗΣ, ΑΧΡΟΝΟΛΟΓΗΤΟ ΣΦΑΚΙΑΝΟ ΕΓΓΡΑΦΟ 2

Του παρόντος εγγράφου έχουμε φωτοαντίγραφο. Δεν γνωρίζουμε που βρίσκεται το πρωτότυπο.

ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ

Καστέλη σφακια χοριο αγιά ρουμέλη

Την σίμερον ανεφάνικε ης εμένα τον γραφέα και ης τους κάτοθεν ηπογεγραμένους μαρτήρους ο σίφης ζατζημάκης με τον ηόν του γερόνημον απού το ένα μέρος και απού το άλον μέρος η γιοργάκενα παπαδονίφι με την θιγατέραν τζη του ποτέ σιχορεμένου θεόδορου ζατζημοσιφάκη γένη και σιβάζοντε αγαπητά ης ότη μηράσι έχουν να λαβένουν από του μακαρίτου θόδορου του ηού του από ήτη παράδες και μπεκιαρικό (;) ήταν στο χέρι τζη γινέκας καθός το εσιμφόνησαν οι καλή ανθρόπη και απού την σίμερον και ης το εξής δεν έχομε να κάμομε πλιόν ταβά ης αφτή την ηπόθεσιν μήτε σε πολή μήτε σε ολήγον, και έτζη μιλούμεν και γίνετε το παρόν και το δίνομεν ης το χέρι τον άνοθεν γινεκόν να ήνε απήρακτες από εμένα τον ριθέν σίφι κε απού τα πεδιά μου και από κάθε μου εδικόν όπου υκήνι και ούτος μιλούμεν και γράφομεν τους παρακαλετούς μαρτήρους δια κάθε κερού φανέροσι

»μανόλης ζατζημάκις μάρτιρας παρόν
»μαρίς κορκακάκις παρόν
»γιάνις μαρινάκις παρόν
καντήλης παπαμιχελάκης παρόν
ξηρούχης μπατουδάκης παρόν
μπατός ζατζημογιοργάκης παρό<ν>

»καπετάν αναγνόστης μαστροσιφάκις έγραψα το παρόν με το θέλημα τον άνοθεν σίφι ζατζημάκη

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Συμβιβαστικό έγγραφο, στο οποίο διευθείται η κληρονομιά του θανόντος Θεόδωρου Τζατζιμάκη ανάμεσα στα παιδιά του Σήφη Τζατζιμάκη και την σύζυγο Γεωργίου, πιθανότατα γιού ιερέα, της οποίας το όνομα δεν αναφέρεται, αλλά φαίνεται ότι η προστασία της ήταν ο σκοπός της περιγραφόμενης συμφωνίας.

ΣΧΟΛΙΑ

Μπορούμε με σχετική ασφάλεια να υποθέσουμε ότι το έγγραφο χρονολογείται ανάμεσα στο 1821 στο οποίο φαίνεται να ανέπτυξε ο Μαστροσηφάκης κάποια δράση και το 1827 κατά το οποίο δολοφονήθηκε από τον Μανουσάκη μετά την προδοσία των Σφακιανών καπετάνιων που οδήγησε στην φυλάκισή τους. Ενώ όλοι οι μάρτυρες υπογράφουν με τα ονόματα τους, ο Μαστροσηφάκης υπογράφει ως καπετάνιος και καθώς γνωρίζουμε ότι το μένος του εναντίον των συνεπαρχιωτών του προερχόταν από την άρνηση τους να τον αναγνωρίσουν ως Κεχαγιά Σφακίων, μπορούμε να υποθέσουμε ότι ήδη λειτουργούσε ως σύμβουλος του Μουσταφά πασά και άρα η χρονολόγηση του εγγράφου να υπολογιστεί τελικά ανάμεσα στο 1824 (χρόνος διορισμού του Μουσταφά ως Αρχιστράτηγου Κρήτης) και το 1827.
Δύο άλλα έγγραφα από Αγία Ρουμέλη (1815 και 1817) με γραφέα τον Αναγνώστη Μαστροσηφάκη (χωρίς να αναφέρεται ως "Καπετάν") δημοσίευσε η Ζαχαρένια Σημανδηράκη, Ιδιωτικά δικαιoπρακτικά έγγραφα (1764 - 1877), Ελλωτία, τόμος 5ος, Χανιά 1996, σελ. 200 και 201.
Για τον Μαστροσηφάκη δες και στο έγγραφο ΑΥΤΟ

ΟΝΟΜΑΤΑ

Σήφης Τζατζιμάκης
Γερώνυμος, γιος του Σήφη Τζατζιμάκη
Γιωργάκαινα παπαδονύφη = Νύφη παπά, σύζυγος του γιου του Γεωργίου
Θεόδωρος Τζατζιμοσηφάκης = Θεόδωρος Τζατζιμάκης του Σήφη
Μανώλης Τζατζιμάκης
Μαρής Κορκακάκης. Γιατο όνομα Μαρής βλ. ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ
Γιάννης Μαρινάκης
Καντήλης Παπαμιχελάκης. Το όνομα Καντήλης φέρεται και ως Μιχάλης
Ξηρούχης Μπατουδάκης. Το όνομα Ξηρούχης φέρεται και ως Ξενοφών
Μπατός Τζατζιμογιωργάκης = Μπατός Τζατζιμάκης του Γεωργίου. Το Μπατός ίσως είναι τύπος του ονόματος Παναγιώτης
Αναγνώστης Μαστροσηφάκης

Mail Antreas P. Hatzipolakis

ΑΝΩΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ (1844)

ΓΙΑΝΝΑ ΠΑΤΡΟΥΔΑΚΗ - ΑΝΤΡΕΑΣ ΧΑΤΖΗΠΟΛΑΚΗΣ, ΑΝΩΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ (1844)

ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ

[Σελίδα 1]

Κάστελος σφακοίω χορίων Ανόπολη
31 αυγούστου 1844
Μετά του παρόντος μας σιφονιτικού γράματος διλοπιούμεν ημείς η κάτοθεν ηπογεγραμένη μανόλις και Ιοάνις περτσουλινάκιδες και με γνόμην και σιμβουλήν και του αδελφού μας του γιοργάκοι και της αδελφι μας χατζίνας εσιμφονίσαμεν με καλήν μας γνόμην μαι τους αξαδέλφους μας τους κριγιαροπολλάκιδες, νικιφόρον και Ιοάνην και τον επουλούμεν μερικόν πατρικόν μας απέλοι χοράφοι και δέντρα.
Πρότον εις στα λιμνιά αμπέλοι κοματάκια τρία ακόμας χοράφοι μές στην βικολίδα κοματάκοι τρία πάρα κάτο εις στα λακούδια εις (...)διώ τόπους εις στον πολιανον τον λάκον κοματάκοι έναν εις στον πρίνον κοματάκοι έναν εις στα παλειά σπίτια κοματάκοι έναν εις στο γιράλλοι τζι μοιλονιες εις στης άσες έναν κοματάκοι εις στον κατζοπρινιά εις στο σόχορον έναν κοματάκοι ακόμης και απού τα πολίκοινα δε μας χρισιμέβουν μι δέ<ν>τρα (...) στιλια εις στην καβουλέ λιβανιανα εις χόητα (;) και εις στον δροσινιά εις στα λούματα εις στα κοκίσματα εις στου γιαάνουκα το σόχορο τζι κολίπους εις τζι ελάταις εις τα πλατάκοια εις στα περίχιλλα εις στα λιμνιά εις στην καλα το σοχοράκοι εις στον κλoνιά ακόμης ανε βρεθή απού τα πολικοινα και άλλο πράγμα απού να μην το ηξερομε να ήναι και αυτόν εδικόν τοναι και δια τιμήν και αξιασμόν του αυτού πραγμάτου το εσιφονίσαμεν γρόσια πεντακόσια Αρ.γρ.500 και τα λάβαμεν αμέσος εις στας χέρας μας και από την σίμερης και εις αιξής να ήναι και να γρικούνται τα ξαδέλφια μας ο νικοιφόρος και ο γιάνης τέλοιη νικοκοίρη εις αυτόν το πράγμα.

[Σελίδα 2]

Αγορά το περτσουλίδο
κάμνοτάς το που θέλουν και βούλονται και ειμίς ει πουλιτάδες περτζουλινάκοιδες ξένοι και αλότριη από αυτόν το πράγμα (...) ελάβαμεν τα γρόσια εις στας χίρας μας και ούτος τον εδίνομεν το παρόν μας ήνα έχουν το κοίρος και την ισχήν εκ πάντος κριτίρια. βάνοντας τους κάτοθεν ηπογεγραμένους μάρτιρας
ακόμας του επουλλούμεν και της αδελφί μας της ανδρουλίνας έναν κοματάκη χοράφοι εις τα λλούματα δια γρόσια ήκοσι γρ.20

ημείς η αδελφί μανόλις, ιοάνης περτζουλινάκοιδες και με γνόμην του αδελφού μας του γιοργάκοι και τζι αδελφί μας τζι χατζίνας ηποσχόμεθα εις τα άνοθεν και να μην ηξέροντας να γράφομεν κάνομεν σιμίον σταβρού + +
παπαμανούσος παρόν
πόλος κριγιαρογιανάκης μάρτιρας
μπατος (;) καρναλής μάρτυρας

εγό αναγνόστης καραβιτάκης έγραψα εκ στόματος τον άνοθεν και μαρτιρό

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ανώπολη Σφακίων. Οι αδελφοί Περτσουλινάκηδες πουλούν την περιουσία τους στους εξαδέλφους τους Κριαράδες. (για τα ονόματα βλ. παρακάτω)

ΣΧΟΛΙΑ

Φαίνεται ότι οι Περτσουλινάκηδες πούλησαν όλη την περιουσία τους και μετοίκησαν σε άλλον τόπον. Γράφουν "μερικόν πατρικόν (τόπον)", αλλά αφού πωλούν και από τα "πολύκοινα (αδιανέμητα) αν βρεθεί και άλλο πράγμα" συμπεραίνομε ότι πρόκειται για το σύνολο της περιουσίας τους. Που όμως πήγαν, φεύγοντας από την Ανώπολη, δεν γνωρίζουμε. Από τα τοπωνύμια, που τα περισσότερα βρίσκονται στις ευρύτερες περιοχές των γειτονιών της Ανώπολης Γύρος και Άγιος Δημήτριος, συμπεραίνουμε ότι κατοικούσαν σε μια από τις δυο γειτονιές, με πιθανότερη τον Γύρο, που είναι και η γειτονιά των Κριαράδων. Τα καταλύματά τους (ερείπια των σπιτιών τους) θα πρέπει να υπάρχουν, ανάμεσα στο πολλά καταλύματα του Γύρου, αλλά δεν τα εντοπίσαμε. Κατα μίαν προφορική μαρτυρία, η απώτερη καταγωγή της οικογένειας ήταν από τον Άγιο Ιωάννη Σφακίων.

ΟΝΟΜΑΤΑ

-- Αδελφοί Μανώλης, Ιωάννης και Γεωργάκης Περτσουλινάκηδες. Ο Γεωργάκης, αν δεν υπάρχει συνωνυμία με άλλον της ίδιας οικογένειας, ήταν ανάμεσα στους 15 εκπορθητές της Γραμπόυσας στις 2 Αυγ. 1825 (Βλ. Γρηγ. Παπαδοπετράκης, Ιστορία των Σφακίων, Εν Αθήναις 1888, σ. 345)
Αδελφές τους Χατζίνα και Ανδρουλίνα: Η πρώτη ήταν σύζυγος κάποιου Χατζή. κατά πάσαν πιθανότητα κάποιου από τους Χατζηδιανούς (Χατζηδάκηδες) του Αγίου Δημητρίου και η δεύτερη κάποιου Αντρέα.
-- Νικηφόρος και Ιωάννης Κριγιαροπολάκηδες = Νικηφόρος και Ιωάννης Κριαράδες του Παύλου.
Σημειωτεόν ότι ο Πόλος Κριαράς είχε 8 γιους (1), δύο εξ αυτών είναι οι αναφερόμενοι Νικηφόρος και Ιωάννης κι ένας άλλος ο Μανώλης, που αναφέρεται παρακάτω
-- Παπαμανούσος: Ίσως ο γενάρχης της οικογένειας Παπαμανουσάκη της Ανώπολης
-- Πόλος Κριγιαρογιαννάκης = Παύλος Κριαράς του Ιωάννη.
Ο Ιωάννης Κριγιαροπολάκης είχε γιο Πόλο (Παύλο), αλλά δεν πρέπει να είναι αυτός
--Μπατός (;) Καρναλής. Το Μπατός ήταν βαφτιστικό όνομα, αγνώστου ετυμολογίας (κατά μίαν εκδοχήν είναι το όνομα Παναγιώτης) και εξ αυτού προέκυψε το οικογενειακό Μπατοί ή Μπατουδιανοί (κλάδος της οικογένειας των Βλάχων της Ανώπολης).
-- Αναγνώστης Καραβιτάκης. Είχε παντρευτεί την κόρη του Μανώλη (επονομαζόμενου Ρήγα) Κριαρά, αδελφού των Νικηφόρου και Ιωάννη. Ο γιος του Νικόλαος ήταν πατέρας του Μακεδονομάχου Ιωάννη Καραβίτη.
(1) Βλ. Αντρέας χατζηπολάκης, Ο θρυλικός Μακεδονομάχος Καπετάν Γιάννης Καραβίτης. Τα ΣΦΑΚΙΑ (Αθηνών) Ιούλιος 1990, σελ. 7.

ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ
(μ' ερωτηματικό ; είναι όσα δεν ταυτίσαμε)

-- Λιμνιά, τα (γειτονιά της Ανώπολης)
-- Βικολίδα, η
-- Πολιανών ο Λάκκος (Λάκκος λέγεται μια έκταση, όχι αναγκαστικά κοίλη σαν λάκκος, με ελιές, Πρβ με άλλα Ανωπολίτικα τοπωνύμια Γυριώτικος Λάκκος, Πάτερου ο Λάκκος)
-- Παλιά Σπίτια, τα, Ίσως η τοποθεσία Παλιόλακκας, όπου υπάρχουν χαλάσματα.
-- Γυράλι στσι Μυλωνιές
-- Άσες, οι (Αναφορά του τοπωνυμίου υπαρχει στο Τραγουδι του Δασκαλογιάννη: εις τσ' Άσες εις το σώχωρο, στον πρίνον απoκάτω.)
-- Κατσοπρινιάς, ο
-- Καβουλέ, η
-- Λιβανιανά, τα (χωριό)
-- Χοητα ;
-- Δροσινιάς, ο (στο Λουτρό)
-- Λούματα, τα
-- Κοκκίσματα, τα 
-- Κολύμποι, οι
-- Ελάτες ;
-- Πλατάκια ;
-- Γιάννουκα το Σώχωρο, του
--Περίχειλα, τα (του Φαραγγιού της Αράδαινας)
-- Κάλα ;
-- Κλονιάς, ο

Mail Antreas P. Hatzipolakis

ΔΥΟ ΜΟΥΡΙΩΤΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ (1738, 1801)

ΣΤΑΥΡΟΣ ΓΕΡΩΝΥΜΑΚΗΣ - ΓΙΑΝΝΑ ΠΑΤΡΟΥΔΑΚΗ, ΔΥΟ ΜΟΥΡΙΩΤΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ (1738, 1801)

Σφακιανά δικαιοπρακτικά έγγραφα έχουν δημοσιευτεί, άλλα ομαδικά (συλλογές), όπως εκείνα από τον Α. Βουρδουμπάκη (1) και τον Ιδ. Παπαγρηγοράκη (2) και άλλα μεμονωμένα. Δύο τέτοια μεμονωμένα έγγραφα, δημοσιευμένα σε εφημερίδες, παρουσιάζουμε εδώ.

(1) Ανδρ. Π. Βουρδουμπάκις, Κρητικά συμβόλαια εκ της Τουρκοκρατίας, Χριστιανική Κρήτη, 1(1912), 467 - 506
(2) Ιδ. Παπαγρηγοράκης, στην Κρητική Εστία, τόμος 10, τόμος 11, τόμος 17

1. ΠΑΛΑΙΟΝ ΕΓΓΡΑΦΟΝ ΣΦΑΚΙΩΝ 1738, ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ (Χανίων), 26 Ιουλίου 1933

Κείμενο (text pending)

ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Συμβιβαστικό έγγραφο μεταξύ του Γεωργίου Βιολάκη και του Πόλου Αμιραδάκη, οι οποίοι παραστάθηκαν με συνοδεία δικών τους και έλυσαν κτηματική αντιδικία σχετική με μια αριστοτεχνικά περιγραφόμενη αγριάδα/βοσκότοπο. Το έγγραφο υπογράφηκε από μάρτυρες «παρακαλετούς», ενώ ως γραφέας παρουσιάζεται ο Παπαμανώλης από Γαύδο.

ΟΝΟΜΑΤΑ
Γιώργης Βιολάκης
Πόλος Αμιραδάκης
Καπετάν Γιώργης Ζαμπετάκης (από Ανώπολη)
γεροΣτρατίκος Μανιαδάκης
Δάσκαλος Πόλος Μοράκης (από Ασκύφου)
Καπετάν Νταμουλής Σκορδύλης
Καπετάν Μπατός Μπατουδάκης (από Ανώπολη)
Παπά - Μανώλης από Γαύδο

ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ
Δυο Κεφάλες: Λουτζοκεφάλα, Νερού η Κεφάλα (Νεροκεφάλα)
Σήφη το Κατάλυμα
Σκαφίδια, τα
Φονοκαρά το Λαγκό

2. ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ, Παλαιόν έγγραφον του 1821 (διάβαζε 1801) κανονίζον την διαφοράν των κατοίκων του χωρίου Μουρί της επαρχίας Σφακίων, ΕΣΠΕΡΙΝΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ (Χανίων) 4746/28 - 7 - 1933

Κείμενο (text pending)

ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Εξηντατρία χρόνια αργότερα κι ενώ την προπεριγραφόμενη αγριάδα νέμονται/βόσκουν συλλογικά οι κάτοικοι του Μουρίου, κτίζουν εκεί οίκημα το οποίο έκαψαν οι Στρατής Φρονοπολάκης και Σταυριανός Πιζανάκης υποστηρίζοντας ότι βρισκόταν στην ιδιοκτησία τους. Ταυτόχρονα παρουσιάστηκαν επισήμως μέλη της οικογένειας Αμιραδάκη και ζήτησαν εξέταση της υπόθεσης τους, ότι δηλαδή το προπεριγραφέν ήταν δική τους ιδιοκτησία. Μετά από τις σχετικές ερωτήσεις και την άρνηση τους στο αν είχαν κυριότητα ή έπαιρναν νόμι (ενοίκιο) από τότε που γεννήθηκαν, ο Χαμζά μπέης καθιστά εαυτόν ιδιοκτήτη του επίδικου και το «πουλά» στην κοινότητα του Μουρίου ώστε να θεωρείται «ολονό το χοργιανό».

ΟΝΟΜΑΤΑ
Στρατής Φρονοπολάκης
Σταυριανός Πιζανάκης
Αμιράδες (Αμιραδάκηδες)

ΤΙΟΩΝΥΜΙΑ
Ροβαιζά το Πλάι
Σήφη το Καταλυμα
Τ' Αμυγδάλου το Τζουνάκι
Κούτουλου το Κεφάλι (υπαρχει και Κούτουλου το Αρμί, ίσως να είναι το ίδιο)
Κουτσούρα
Ψακής το Τζουνάκι
Σαρνά το Τζουνάκι
Μάχας το Σελί
Απάνω Κεφάλας το Σκαλί
Σκαφίδια

Τούρκικες λέξεις
Ζορπαλίκι: από το ζορμπάς, μέλος ομάδας οπλοφόρων που παρεκτρεπόταν σε βιαιοπραγίες
Ταβάς: υπόθεση
Ζάφτι/ζάπτι: κουμάντο/κάνω κάποιον ή κάτι ζάφτι:καταλαμβάνω, υποτάσσω στην δύναμη ή στην θέληση μου
Ντιβάν τεσκερέ:έγγραφη απόφαση
Σενέτι: έγγραφο τίτλου ιδιοκτησίας;

ΠΡΟΣΘΗΚΗ:
Τα δύο συμβόλαια τα έχει εκδώσει ο Ιδ. Παπαγρηγοράκης στην "Κρητική Εστισ"
Βλέπε ΕΔΩ

Mail Antreas P. Hatzipolakis

ΔΥΟ ΚΡΗΤΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΤΟΥ 1822 - B

ΕΥΤΥΧΗΣ ΤΖΙΡΤΖΙΛΑΚΗΣ - ΑΝΤΡΕΑΣ ΧΑΤΖΗΠΟΛΑΚΗΣ, ΔΥΟ ΚΡΗΤΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΤΟΥ 1822 - B

ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΕΓΓΡΑΦΟ

ΨΗΦ. 1822-χφ2

Η ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΤΟΥ ΕΓΓΡΑΦΟΥ
ΑΝΤΡΕΑΣ Π. ΧΑΤΖΗΠΟΛΑΚΗΣ, ΔΥΟ ΚΡΗΤΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΤΟΥ 1822. 2ον. ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ 7149/13 - 7 - 1991, σ. 12

ΨΗΦ. 1822-εφ2

ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ

ΨΗΦ. 1822-δφ2

Το Α' έγγραφο

Mail Antreas P. Hatzipolakis

ΔΥΟ ΚΡΗΤΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΤΟΥ 1822 - Α

ΕΥΤΥΧΗΣ ΤΖΙΡΤΖΙΛΑΚΗΣ - ΑΝΤΡΕΑΣ ΧΑΤΖΗΠΟΛΑΚΗΣ, ΔΥΟ ΚΡΗΤΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΤΟΥ 1822 - Α

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Δύο έγγραφα του 1822. Τα έγγραφα βρίσκονταν σε ιδιωτικό αρχείο, απ' όπου τα εξέδωσε ο Αντρέας Χατζηπολάκης στην εφημερίδα των Χανίων "Χανιώτικα Νέα". Σήμερα βρίσκονται στη συλλογή του Ευτύχη Τζιρτζιλάκη.
Τα έγγραφα δεν περιλαμβάνονται ανάμεσα στα έκδομένα έγγραφα στα Κ.Ι.Ε. (1)
Τα δυο έγγραφα, 7 + 6 γραμμένων σελίδων στην μία όψη των φύλλων, είναι πίνακες ατόμων που πούλησαν λάδια και παρεδόθησαν σε δύο Αγγλικά πλοία.
Κάθε σελίδα έχει 4 στήλες: Η πρώτη γράφει την ημέρα παραλαβής, η δεύτερη το όνομα του πωλητή και δίπλα τον αύξοντα αριθμό με μολύβι, γραμμένο μεταγενεστέρως, η τρίτη την ποσότητα σε οκάδες και η τέταρτη την αξία σε γρόσια.
Γράφουν "τα λάδια που αγοράζομεν και τα δίδομεν του ... ". Ποιοί όμως τα αγόραζαν και τα έδιναν στα Αγγλικά πλοία; Να τ' αγόραζαν κάποιοι μεγαλέμποροι για εξαγωγή; Αλλα τότε θα έπρεπε να υπάρχουν ανάμεσα στους πωλητές και Τουρκοκρητικοί, αλλά δεν υπάρχει ούτε ένας. Να τα αγόραζε η Καγκελαρία Σφακίων; Είναι γνωστό ότι η Καγκελαρία Σφακίων είχε "Επιτροπή Εθνικού Λαδιού" και είχε διορίσει τον Χατζή Στρατή Βουρδουμπάκη ως "επιστάτη των εθνικών λαδιων" (2) και ο Ανδρέας Φασούλης είχε διορίσει  τον Μανουήλ Βλαστό  "επιστάτη των λαδιών όλου του Αποκόρωνα" (3). Το παρακάτω έγγραφο είναι μισό (το άλλο μισό λείπει) πρακτικό συνέλευσης (1823) για την διαχείριση του λαδιού (ευχαριστούμε την Γιάννα Πατρουδάκη)

Το θέμα όμως είναι: η Καγκελαρία αγόραζε τα λάδια ή τα προσέφεραν (οικειοθελώς ή μη!) οι κάτοικοι των εύφορων Χανιώτικων χωριών στην Καγκελαρία για τις ανάγκες της Επανάστασης; Και αν τ' αγόραζε, τ' αγόραζε μετρητοίς ή "κάνανε να λάβουνε";
Τα ονόματα
Μια λεπτομερής εξέταση των 459 (στο Α είναι 257 και στο Β είναι 202) ονομάτων μπορεί να δώσει ενδιαφέρουσες πληροφορίες. Πρόχειρα παρατηρούμε ότι μεταξύ των ονομάτων είναι το όνομα του γνωστού Θερισσιανού αγωνιστη Βασίλη Χάλη (Β 60 και Β 107), το όνομα του Χατζή Πέτρου (Μ)πενιζέλου (Β 171), παππού του Ελευθερίου Βενιζέλου (4) και το όνομα ενός Μιτσοτάκη ( Α 240), πιθανόν της οικογένειας του πολιτικού Κωνσταντίνου Μητσοτάκη.

Σημειώσεις
1. Κ.Ι.Ε. = ΚΡΗΤΙΚΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ 1821- 1830. ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ 1821 - 1824. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΙΚΟΛΑΟΥ Β. ΤΩΜΑΔΑΚΗ - ΑΝΘΟΥΛΑΣ Α. ΠΑΠΑΔΑΚΗ, ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ 1974
2. Κ.Ι.Ε., σελ. 58, αρ. 49
3. Κ.Ι.Ε., σελ. 62, αρ. 53
4. Βλ. Δημήτρης Καντηλιεράκης, Ντοκουμέντα για την καταγωγή του Ελευθερίου Βενιζέλου, Χανιώτικα Νέα, 30 Απριλίου 2020 (Βλ. ΕΔΩ )

ΠΡΟΣΘΗΚΗ (14-11-2022)

Ο Εμμανουήλ Βυβιλάκης, Νέα Ιστορία της Κρήτης, Ηράκλειο 2021, σ. 279, αναφέρει εμπόριο λαδιού στον Πυργοπλατανιά

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΕΓΓΡΑΦΟ

ΨΗΦ. 1822-χφ1

Η ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΤΟΥ ΕΓΓΡΑΦΟΥ
ΑΝΤΡΕΑΣ Π. ΧΑΤΖΗΠΟΛΑΚΗΣ, ΔΥΟ ΚΡΗΤΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΤΟΥ 1822. 1ον. ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ 7148/12 - 7 - 1991, σ. 12

ΨΗΦ. 1822-εφ1

ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ

ΨΗΦ. 1822-δφ1

Συνέχεια στο Β' έγγραφο

Mail Antreas P. Hatzipolakis

ΑΧΡΟΝΟΛΟΓΗΤΟ ΣΦΑΚΙΑΝΟ ΕΓΓΡΑΦΟ 1

ΓΙΑΝΝΑ ΠΑΤΡΟΥΔΑΚΗ - ΑΝΤΡEΑΣ ΧΑΤΖΗΠΟΛΑΚΗΣ, ΑΧΡΟΝΟΛΟΓΗΤΟ ΣΦΑΚΙΑΝΟ ΕΓΓΡΑΦΟ 1

Το παρόν έγγραφο βρίσκεται στα οικογενειακά έγγραφα της Ιωάννας Κελαϊδή Ζάριτς. Την ευχαριστούμε που μας το παρεχώρησε για δημοσίευση !

ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ

γηανι κριγιαρακι να ηξεβρις οτι ηλθε ο μανολις κελαιδακις κε με λεγι οτι σκοπεβγις να παγις μετα το στητροπι κε να μιν ιπαγις επιδις κε ινε ο ταβα σου ανιπόκριτος κε ινε κο τιβανιτες κερος του (..τεροτερος) κε παταλεβη τον εδικο σου κε να μιν ιπαγις εκι διατι θα στιλο να σας ζιγοξο κε να το κατεχετε –αλις εφεντις μεμουρις σφακιω

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Πρόκειται, από ότι φαίνεται, για μια υπόθεση μεταξύ Γιάννη Κριαρά και Μανώλη Κελαϊδή που δεν είχε τελεσιδικήσει και αφού ενημερώθηκε ο αξιωματικός Σφακίων ότι με κάποιο τρόπο θα αναλάμβανε δράση ο Κριαράς με κάποιον ακόμα, απείλησε ότι θα τους κυνηγήσει.
Η υπόθεση μάλλον αφορά βοσκότοπους. Συχνά είχαν τέτοιες διαφορές οι Μουριώτες με τους Ανωπολίτες.

ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ

Ο Μανώλης Κελαϊδάκης ήταν από την οικογένεια Κελαϊδή του Μουριού Σφακίων και πρώτος ανηψιός του ήρωα Χατζή-Γιώργη Κελαϊδή. Ήταν αδελφός του Κωστή Κελαϊδή, παππού του Μανώλη Κελαϊδή πατέρα της Ιωάννας (πληροφορίες από την Ιωάννα).
Το έγγραφο φαίνεται ότι είναι των αρχών του 1800. Σε Ανωπολίτικο συμβόλαιο της ίδιας περίπου εποχής (1844) συναντούμε με το όνομα Ιωάννης Κριαράς δύο πρόσωπα.
Τον Ιωάννη Κριγιαροπολάκη = Ιωάννη Παύλου Κριαρά και τον πατέρα του Πόλου Κριγιαρογιαννάκη = Παύλου Ιωάννη Κριαρά.

Ίσως ο Ιωάννης Κριαράς του εγγράφου είναι ένας από τους δύο ή μπορεί να είναι άλλος συνώνυμός τους. Δεν μπορούμε να βγάλουμε συμπέρασμα.

ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ

ταβάς: υπόθεση
παταλεύω: αχρηστεύω ή απλώνω (ίσως υπήρχε σχετική έκφραση για την τακτοποίηση υποθέσεων)
μεμούρης: αξιωματικός

Η σφραγίδα γράφει "Αλί εφέντης"

Mail Antreas P. Hatzipolakis

ΤΟΥΡΚΙΚΟ (ΚΡΗΤΙΚΟ) ΕΓΓΡΑΦΟ (16 ΙΟΥΝΙΟΥ 1827)

ΓΙΑΝΝΑ ΠΑΤΡΟΥΔΑΚΗ - ΑΝΤΡΕΑΣ ΧΑΤΖΗΠΟΛΑΚΗΣ, ΤΟΥΡΚΙΚΟ (ΚΡΗΤΙΚΟ) ΕΓΓΡΑΦΟ (16 - 6 - 1827)

Αυτό το έγγραφο - σεντόνι (48 χ 35 εκ.) βρίσκεται στη συλλογή του Αντρέα Χατζηπολάκη (αποκτήθηκε σε ζωντανή δημοπρασία στην Αθήνα).

ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ

Εμείς ο υψηλότατος και υπέρτατος μέγας βαιζύρης και σερασκέροις πάσοις κροίτης μουσταφά πασά εφέντης προστάζω
Ναγιέ σφακιά ανόπολη
Καπετανέη παπάδες προεστοί κε πέληποι αραγιάδες του καστελιού σφακιά και λυπόν
τον χορίων μικρί μεγάλη θεωρώντας το παρόν μου ηγεμονικόν πουγιουρτού. Σας
προστάζω και σας διορίζω καθώς σας λέγω ώτη από την σοίμερον κε το εξοίς να
ξεύρετε του καπετάν αναγνώστοι του μαστροσιφάκη την γινέκα με τα πεδιά της το
πός μένι εις το κουλτούκι μου ήγουν εις το χέρι μου. Λοιπόν κατά την προσταγήν μου
θέλω να μοιν έχει από κανένα ποίραξοι ούτε από μηκρόν ούτε από μεγάλον εποιδίς
ώπηως παρακούσω και της ποι το παραμοικρόν θέλη πεδεύγετε σκληρά. Ώποιως
εκίνος έχη να πάρι να δόση απαφτήν την γινέκα ή ταβά να κάμοι ας έρχετε εις το
χουζούρι μου να θεωρώ τον νταβά του και να του δίδω το χρέως ώπου ίχε να πέρνι
ληπόν καθώς προστάζω.να έχη το κήρως και την ισχύ και να μοιν δίδι δόσιμο ούτε
ενκαργιά να μην κάνι κανενούς έως τέλως της ζωής της και δια τούτο κε δίδω το
παρόν μου εις κάθα κερού φανέροσοις καθώς προστάζω θέλω να μοι παρακούσετε
εξαποφάσεως
1827 Ιουνίου 16

ΣΧΟΛΙΑ

Το 1826 ο Αναγνώστης Μαστροσηφάκης, έμπιστος του Μουσταφά, συμμετείχε στο να παρασυρθούν πρόκριτοι και καπετάνιοι των Σφακίων, μεταξύ των οποίων οι Πρωτοπαπας Σφακίων Γεώργιος Μοράκης, ΧατζηΡούσος Βουρδουμπάς, Γεώργιος Μαυράκης, Πωλογεωργάκης, Πωλιός Πρωτοπαπαδάκης, Ρούσσος Χούρδος και άλλοι, οι οποίοι φυλακίστηκαν και υπέστησαν τόσα βασανιστήρια «ώστε εύχονταν καθημέρα τον θάνατον» (Β. Ψιλάκης, Ιστορία της Κρήτης, τόμος Γ, σελ.439). Έναν χρόνο μετά έγινε μια αποτυχημένη απόπειρα απόδρασης που οδήγησε τους περισσότερους σε ακόμα «φρικτοτέρας φυλακάς». Ο υπεύθυνος της σύλληψης Μαστροσηφάκης φονεύθηκε λίγους μήνες αργότερα από τον Ασκυφιώτη Μανουσάκη (1). Είναι αρκετά ασφαλής η υπόθεση του να στάλθηκε η παρούσα επιστολή που διατάζει την προστασία της γυναίκας και των παιδιών του, μετά την δολοφονία του Μαστροσηφάκη κι ενώ η οικογένεια του θεωρούνταν κατά τα ήθη της εποχής και του τόπου, τρόπον τινά, συνένοχη στην προδοσία του.

(1) Ο Μανουσάκης ήταν ο Μανούσος Μοράκης. Οι ιστορικοί διαφωνούν αν ήταν αδελφός ή πρώτος εξάδελφος του πρωτόπαπα Γεωργίου Μοράκη.
Βλ. Μανόλης Βουρλιώτης, "Η δράση του πρωτοπαπά Σφακίων Γεωργίου Μοράκη κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821", Νέα Χριστιανική Κρήτη, τ. 37 (2019), σ. 242 (διαθέσιμο ΕΔΩ)

Τούρκικες λέξεις

Ναγιέ από το ναχιγιέ: διοικητική περιφέρεια
Πουγιουρτού: έγγραφη διαταγή
Ταβάς: υπόθεση
Κουλτούκι: πολυθρόνα, καρέκλα, μεταφ. έδρα

Mail Antreas P. Hatzipolakis

ΕΝΑ ΕΓΓΡΑΦΟ ΤΟΥ 1773

ΓΙΑΝΝΑ ΠΑΤΡΟΥΔΑΚΗ, ΕΝΑ ΣΦΑΚΙΑΝΟ ΕΓΓΡΑΦΟ ΤΟΥ 1773

"Το Μεσοχώρι καίουσι, το Θόλος σε μιαν ώρα,
Γιωργίτσι και το Μπρόσγιαλο, τω Σφακιανώ τη Χώρα,
τσι μαγατζέδες κάψανε, καίσι και τ' αργαστηργια,
απού πηγαίνασιν οι νιοί κι επαίζαν τα παιγνίδια,
κι απής τα κατακάψασι χαλούν και μοναστήργια
κι απάνω στην Ανώπολη εστέξαν τα τσαντήργια..."
(Τραγούδι του Δασκαλογιάννη)

Ένα έγγραφο του 1773, μια σπάνια μαρτυρία, που συντάχθηκε κατά παραγγελία της Εργίνας Ξηραδοπούλας, που πιθανότατα πάρθηκε σκλάβα στην καταστροφη των Σφακίων κατά την επανάσταση του Δασκαλογιάννη και κρατήθηκε τρία χρόνια, την δείχνει επιστρέφοντας να αφιερώνει το σπίτι της στους Αγίους Αναργύρους (στο Μεσοχώρι της Χώρας Σφακίων). 249 χρόνια περίμενε η ιστορία της Εργίνας Ξηραδοπούλας και τελικά έφτασε σήμερα στα χέρια και τα μάτια μας ίσως "ης βοηθιαν της ψιχής της και δια μνιμοσινο" ίσως και για υπενθύμιση των αθέατων πρωταγωνιστών της ιστορίας μας.

ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ
1773 μαϊου 28
Εστοντας και να ξεσκλαβωθει η εργηνα ξηραδοπουλα και με το να μην έχει κλερονομια και να είναι και γερόντισσα, εις βοήθειαν της ψυχής της και δια μνημόσυνο καθεκαστην θέλει αυτεξουσιως και αφιερώνει το σπίτι τζη στους Αγίους Αναργύρους να είναι και να γρικαται το κελί των αγίων Αναργύρων και άλλος να μην εξουσιάζει μόνον η εκκλησία. Και εις βεβαίωση δίνω το παρόν εξ όλης ψυχής και καρδίας

Μαρτιρας ξηρας στρατικακης
Μαρτιρας δάσκαλος Μανώλης παπατζανουδακης
Μάρτυρας Μιχελής Παπαδάκης
Μαρτιρας γεοργης ντελιδακης
Μαρτιρας αντονις παπαδακις
Μανολις ντελιδακης μαρτιρας και γραφέας

Πρώτη δημοσίευση

Mail Antreas P. Hatzipolakis

ΤΟΥΡΚΙΚΟ (ΚΡΗΤΙΚΟ) ΕΓΓΡΑΦΟ (1825)

ΓΙΑΝΝΑ ΠΑΤΡΟΥΔΑΚΗ - ΑΝΤΡΕΑΣ ΧΑΤΖΗΠΟΛΑΚΗΣ, ΕΝΑ ΤΟΥΡΚΙΚΟ (ΚΡΗΤΙΚΟ) ΕΓΓΡΑΦΟ (29 - 12 - 1825)

Το παραπάνω πρωτότυπο έγγραφο βρίσκεται στη συλλογή του Αντρέα Π. Χατζηπολάκη.
Από φωτοαντίγραφο το είχε δημοσιεύσει ο Στέργιος Μανουράς, ΠΗΓΕΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. ΔΥΟ ΤΟΥΡΚΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΤΟΥ 1825, Προμηθεύς ο Πυρφόρος,περίοδος Β', έτος 4ο, αριθ. 18, Ιαν. - Φεβρ. 1980, σελ. 43 - 46 (Βλ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ)

ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ
Ημείς ο υψηλότατος και υπέρτατος μέγας βεζύρης και σερασκέρης πάσης Κρήτης λουτφουλά Παχιάς και βαλής της Κάνδιας σας προστάζω:
Ναϊγές σφακιά
Εσείς οι καπετανέοι, παπάδες, προεστοί, και επίλοιποι ραγιάδες του αυτού καστελιού.θεορώντας το παρόν μας ηγεμονικόν μπογιουρουλτού, σας δίνωμεν την άδειαν ότι πρωτού είχε σας γράψη ο μητροπολίτης μίαν και δύω φορές να έλθητε, να πάρετε τα χαραζόχαρτα σας από τον χοιζεκίαν εφέντη, δια να τα δώσετε αυτού των ραγιάδων, να κάμετε το μέλ εμιρί ταξίλι κατά την συνήθειαν, να το φέρετε εις τον βασιλικόν χαζηνέ, όθεν έως τα τώρα δεν ήλθετε.ιδού λοιπόν όπου σας προστάζομεν με το παρόν μας ηγεμονικόν μπουγιουρουτλού, να στήλετε κανένα καπετάνιον σας, να πάρη τα χαρθιά από τον χοιζεκίαν εφέντη, να σας τα δώση, ως πιστοί ραγιάδες, της κραταιάς βασιλείας, επιδή τι ραγιάς με δίχως χαρθιά, δεν γίνετε, και αν είστε πιστοί ραγιάδες θέλετε εξακολουθήση της προσταγής μας, έτζι θέλετε κάμη εξ αποφάσεως.
Εξεδόθη το παρόν από την μεγάλην αβλήν της Κάνδιας:-1825:Δεκεμβρίου 29

ΣΧΟΛΙΑ
Βλέπουμε εδώ τον Λουτφουλά πασά που στο έγγραφο του Σουλειμάν «που εγύρευε παλαιούς νταβάδες και έπαιρνεν τζερεμέδες από τους πτωχούς και τους είχε στεναχωρημένους», να απαιτεί χαράτσι (κεφαλικό φόρο) από τους Σφακιανούς, γράφοντας μάλιστα ότι τους ζητήθηκε και από τον μητροπολίτη Ηρακλείου, όχι μόνο μια φορά. Στο από 24 Απριλίου 1827 έγγραφο του ο Σουλειμάν (Βλ. ΕΔΩ) φαίνεται να απολογείται για την ένταση με την οποία γινόταν το αίτημα και με το ίδιο το αίτημα, επαναφέροντας παλαιότερη συμφωνία/υπαναχώρηση της οθωμανικής διοίκησης που πιθανότατα είχε καταργήσει ή μειώσει τον κεφαλικό φόρο στους κατοίκους της επαρχίας Σφακίων. Από τα παραπάνω, καταλαβαίνουμε ότι το αίτημα του Λουτφουλά πασά όχι μόνο δεν έγινε δεκτό από τους Σφακιανούς, αλλά δημιούργησε εκ νέου ένταση στις σχέσεις τους με την οθωμανική διοίκηση, σε βαθμό που να αναφέρεται σε έγγραφο ενάμιση χρόνο αργότερα! Από την επιστολή αυτή, επιβεβαιώνεται ότι η είσπραξη των όποιων φόρων από την επαρχία Σφακίων γινόταν μέσω εσωτερικής διαδικασίας (βλ.θεσμό αρχικαπετάνιου) και όχι με παρουσία οθωμανών διοικητικών.

Γλωσσάρι τουρκικών λέξεων (με την βοήθεια του Γιώργου Λιμαντζάκη)
- Ναϊγές: η ελληνική μεταγραφή του ναχιγιέ (nahiye)που σημαίνει επαρχία
-χαραζόχαρτα: τα πιστοποιητικά για την είσπραξη του χαρατσιού
-Μπουρουγιουλντού: διάταγμα δημόσιας αρχής
mal emiri tahsili: το πιστοποιητικό βάσει του οποίου κάποιος (συνήθως προύχοντας ή αγάς) εξουσιοδοτούνταν να συλλέξει φόρους στο όνομα του σουλτάνου
-χαζηνέ: το θησαυροφυλάκιο

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Σχόλιο στο 1ο έγγραφο
Ο καπετάν Αναγνώστης ίσως είναι ο Αναγνώστης Μαστροσηφάκης (Βλ. το έγγραφο ΑΥΤΟ) και ο καπετάν Σήφης ίσως είναι ο Σήφης Κουτζουδάκης (Βλ. το έγγραφο ΑΥΤΟ)

Mail Antreas P. Hatzipolakis